"Hồng Nhan Cô Đơn" Hoàng Hậu Nam Phương Lúc
Cuối Đời

NAM PHƯƠNG
HOÀNG HẬU
- Tôn Thất
An Cựu
|
|
|
Giai phẩm Việt
Báo Tết năm
Măo (1998),
trong loạt
bài đặc biệt
về "100 năm
áo dài Việt
Nam" có phần
bài viết sơ
lược về Nam
Phương Hoàng
Hậu va hinh
ảnh bà mang
áo dài Việt
Nam. Nhiều bạn
đọc, từ hai
năm qua, vẫn
ngỏ ư mong sẽ
có một bài
viết đầy đủ
hơn về vị
Hoàng Hậu cuối
cùng, không
chỉ của Triều
Nguyễn, mà
là của lịch
sử nước Việt.
Việt Báo Tết
Tân Tỵ trân
trọng giới
thiệu bài viết
đặc biệt của
nhà bỉnh bút
Tôn Thất An
Cựu.
Trong gần
sáu mươi năm
qua, kể từ
khi Triều
Nguyễn chấm
dứt vào năm
1945 đến nay,
có rất nhiều
người viết về
cựu Hoàng Bảo
Đại, vị vua
cuối cùng của
nhà Nguyễn.
Nhưng rất ít
người nhắc đến
bà Hoàng hậu
cuối cùng, tức
Nam Phương
hoàng hậu.
Có chăng th́
cũng chỉ nhắc
đến một vài
chi tiết viết
chung trong
tài liệu nói
về vua Bảo Đại.
Hoặc nói cho
đúng th́
chưa có ai
viết một tài
liệu riêng về
Hoàng hậu
Nam Phương.
Do đó nên
cũng rất ít
người biết đến
một bà Hoàng
hậu mà trong
thời gian giữ
ngôi vị mẫu
nghi thiên hạ
đă có nhiều
đóng góp cho
Hoàng tộc
Nguyễn Phước
và cho xă hội
lúc bấy giờ.
Để tưởng nhớ
đến một người
đàn bà tài sắc,
đức hạnh và
mẫu mực, đă
từng là đệ
nhất phu
nhân của nước
Việt Nam suốt
mười một năm,
tôi xin ghi
lại đôi điều
về Nam
Phương hoàng
hậu mà tôi
đă tham khảo
theo tài liệu
của người bí
thư của bà,
ông Nguyễn
Tiến Lăng,
con rể của cố
học giả Phạm
Quỳnh và một
số tài liệu
khác thu thập
trong cuốn hồi
kư của cựu
hoàng Bảo Đại
và của hai sử
gia Pháp là
Jean Renaud
và Daniel
Grandclément
như dưới đây:
Nam Phương
Hoàng Hậu,
khuê danh
Nguyễn Hữu
Thị Lan hay
là Marie
Thérèse,
sinh năm
1914 tại G̣
Công Nam phần,
con của đại
điền chủ
Nguyễn Hữu
Hào và là
cháu ngoại của
ông Lê Phát
Đạt, tức huyện
Sỹ, một
trong những
người giàu
có nhất miền
Nam, có thể
sánh ngang
hàng với gia
đ́nh Bạch
công tử ở Bặc
Liêu. Ông
huyện Sỹ là
người đă bỏ
tiền ra xây
cất ngôi
thánh đường
nguy nga ở
cuối đường
Vơ Tánh Sài
G̣n thường
được gọi là
nhà thờ huyện
Sỹ mà đến
nay vẫn c̣n
tồn tại.
Năm 1926,
Nguyễn Hữu
Thị Lan, 12
tuổi, được
gia đ́nh cho
sang Pháp
ṭng học tại
trường
Couvent des
Oiseaux, một
trường nữ
danh tiếng
thuộc loại
nhà giàu ở
Paris do các
nữ tu điều
hành.
Sau
khi
thi
đậu
Tú
tài
vào
năm
1932,
cô
gái
miền
Nam
theo
chuyến
tàu
của
hăng
Messagerie
Maritime
trở
về
nước.
T́nh
cờ
trên
chiếc
tàu
nầy
có
ông
vua
Việt
Nam
hồi
loan
sau
khi
hoàn
tất
việc
học,
đó
là
vua
Bảo
Đại
mà
hồi
đó
giới
sinh
viên
ở
Pháp
thường
gọi
một
cách
thân
mật
là
Prince
Vĩnh
Thụy.
Tuy
cùng
trên
một
chiếc
tàu
bồng
bềnh
giửa
đại
dương
một
thời
gian
khá
lâu
nhưng
Nguyễn
Hữu
Thị
Lan
chưa
có
cơ
hội
làm
quen
với
vị
Vua
trẻ
tuổi.
Măi
cho
đến
gần
một
năm
sau,
nhân
dịp
vua
Bảo
Đại
nghỉ
mát
tại
Đà
Lạt
và
do
sự
sắp
đặt
của
Toàn
quyền
Đông
Dương,
viên
Đốc
Lư
(tức
Thị
Trưởng
sau
nầy)
thành
phố
Đà
Lạt
tổ
chức
một
buổi
dạ
tiệc
tại
khách
sạn
Palace
(sau
gọi
là
khách
sạn
Langbian)
để
t́m
cách
cho
hai
người
gặp
nhau.
Tối
hôm
đó,
trong
chiếc
áo
lụa
màu
thiên
thanh,
Nguyễn
Hữu
Thị
Lan
đă
xuất
hiện
trước
Hoàng
đế
Bảo
Đại
để
rồi
chiếm
gọn
trái
tim
của
một
người
có
địa
vị
cao
nhất
nước.
Tưởng
cũng
nên
nói
thêm
là
trước
đây
có
nhiều
nguồn
tin
nói
rằng
vua
Bảo
Đại
đă
gặp
Marie
Thérèse
trên
chuyến
tàu
thủy
từ
Pháp
về
Việt
Nam,
nhưng
căn
cứ
vào
hồi
kư
của
vua
Bảo
Đại
và
tiết
lộ
của
Hoàng
hậu
Nam
Phương
được
chúng
tôi
trích
dẫn
dưới
đây
th́
hai
người
đă
gặp
nhau
trong
một
hoàn
cảnh
khác.
Nhờ
ṭng
học
ở
một
trường
thuộc
nhà
Ḍng,
được
các
nữ
tu
chỉ
dạy
các
lễ
nghi
Tây
phương
đối
với
Vua
Chúa
nên
tối
hôm
đó,
lúc
vừa
diện
kiến
vua
Bảo
Đại,
Nguyễn
Hữu
Thị
Lan
đă
quỳ
một
gối
và
cúi
đầu
sát
mặt
đất
để
tỏ
ḷng
tôn
kính
nhà
Vua.
Lẽ
tất
nhiên,
một
vị
vua
trẻ
tuổi
và
hào
hoa
như
vua
Bảo
Đại
th́
làm
sao
ông
có
thể
không
xiêu
ḷng
trước
sắc
đẹp
mỹ
miều
của
Nguyễn
Hữu
Thị
Lan.
Và
chuyện
sẽ
đến
đă
đến:
đám
cưới
của
vị
thiếu
quân
hào
hoa
với
một
nữ
lưu
tràn
trề
hương
sắc
miền
Nam
đă
diễn
ra
tại
Huế
ngày
20-3-1934.
Ngay
ngày
hôm
đó
Nguyễn
Hữu
Thị
Lan
được
tấn
phong
làm
Hoàng
hậu
với
danh
hiệu
Nam
Phương.
Sự
kiện
Nguyễn
Hữu
Thị
Lan
được
tấn
phong
Hoàng
hậu
ngay
sau
khi
cưới
là
một
biệt
lệ
đối
với
các
bà
vợ
Vua
thuộc
triều
Nguyễn.
V́
mười
hai
đời
vua
Nguyễn
trước
kia,
các
bà
vợ
Vua
chỉ
được
phong
tước
Vương
phi,
đến
khi
chết
mới
được
truy
phong
Hoàng
hậu.
Nhắc
đến
cuộc
nhân
duyên
với
Hoàng
hậu
Nam
Phương,
cựu
hoàng
Bảo
Đại
đă
ghi
lại
trong
cuốn
CON
RỒNG
VIỆT
NAM
:
"Sau
lần
hội
ngộ
đầu
tiên
ấy,
thỉnh
thoảng
chúng
tôi
lại
gặp
nhau
để
trao
đổi
tâm
t́nh.
Marie
Thérèse
thường
nhắc
đến
những
kỷ
niệm
ở
trường
Couvent
des
Oiseaux
một
cách
thích
thú.
Cũng
như
tôi,
Marie
Thérèse
rất
thích
thể
thao
và
âm
nhạc.
Cô
ta
có
vẻ
đẹp
dịu
dàng
của
người
miền
Nam
pha
một
chút
Tây
phương.
Do
vậy
mà
tôi
đă
chọn
từ
kép
Nam
Phương
để
đặt
danh
hiệu
cho
nàng.
Các
vị
Tiên
Đế
của
tôi
cũng
thường
hướng
về
người
đàn
bà
miền
Nam
.
Nếu
tôi
nhớ
không
sai
th́
trước
Hoàng
hậu
Nam
Phương,
có
đến
bảy
phụ
nữ
miền
Nam
đă
từng
là
chủ
nhân
của
Hoàng
thành
Huế.
Khi
chọn
phụ
nữ
miền
Nam
làm
vợ,
h́nh
như
đức
Tiên
Đế
và
tôi
đều
nghĩ
rằng
trước
kia
đức
Thế
Tổ
Cao
Hoàng
(tức
vua
Gia
Long)
đă
được
nhân
dân
miền
Nam
yểm
trợ
trong
việc
khôi
phục
giang
sơn.
Chính
đó
là
sự
ràng
buộc
t́nh
cảm
giữa
Hoàng
triều
Huế
với
người
dân
miền
Nam
".
Về
phần
Hoàng
hậu
Nam
Phương,
bà
đă
nhắc
lại
"cái
thuở
ban
đầu
lưu
luyến
ấy"
như
sau:
"Hôm
đó
ông
Darle,
Đốc
Lư
thành
phố
Đà
Lạt
gởi
giấy
mời
cậu
Lê
Phát
An
tôi
(Lê
Phát
An
là
anh
ruột
bà
Nguyễn
Hữu
Hào)
và
tôi
đến
dự
dạ
tiệc
ở
Hotel
Palace.
Tôi
không
muốn
đi
nhưng
cậu
An
tôi
năn
nỉ
và
hứa
với
tôi
là
chỉ
đến
tham
dự
một
chút
và
vái
chào
nhà
Vua
xong
là
về
nên
tôi
phải
đi
một
cách
miễn
cưỡng
và
tôi
cũng
chỉ
trang
điểm
sơ
sài
thôi.
Chúng
tôi
đến
trễ
nên
buổi
tiệc
đă
bắt
đầu
từ
lâu.
Cậu
tôi
kéo
ghế
định
ngồi
ngoài
hiên
th́
ông
Darle
trông
thấy,
ông
ta
chạy
đến
chào
chúng
tôi
rồi
nắm
tay
cậu
tôi
kéo
chúng
tôi
vô
nhà.
Vừa
đi
ông
vừa
nói: "ông
và
cô
phải
đến
bái
yết
Hoàng
thượng
mới
được". Khi
cánh
cửa
pḥng
khách
vừa
mở,
tôi
thấy
vua
Bảo
Đại
ngồi
trên
chiếc
ghế
bành
chính
giữa
nhà.
Ông
Darle
bước
tới
bên
cạnh
Vua
rồi
nghiêng
ḿnh
cúi
chào
và
kính
cẩn
nói:
-Votre
Majesté,
Monsieur
Lê
Phát
An
et
sa
nièce,
Mademoiselle
Marie
Thérèsẹ (Tâu
Hoàng
thượng,
đây
là
ông
Lê
Phát
An
và
người
cháu
gái,
cô
Marie
Thérèse)
Nhờ
các
nữ
tu ở
trường
Couvent
des
Oiseaux
từng
chỉ
dạy
nên
tôi
biết
phải
làm
ǵ
để
tỏ
ḷng
tôn
kính
đối
với
bậc
Quân
Vương,
v́
vậy
tôi
đă
không
ngần
ngại
đến
trước
mặt
Hoàng
Đế,
quỳ
một
gối
và
cúi
đầu
sát
nền
nhà
cho
đến
khi
thấy
bàn
tay
cậu
tôi
kéo
tôi
dậy
tôi
mới
đứng
lên.
Vua
gật
đầu
chào
tôi
đúng
lúc
tiếng
nhạc
vừa
trổi
theo
nhịp
điệu
Tango,
Ngài
ngỏ
lời
mời
và
d́u
tôi
ra
sàn
nhảy
rồi
chúng
tôi
bắt
đầu
nói
chuyện.
Về
sau,
khi
đă
trở
thành
vợ
chồng,
Ngài
mới
cho
tôi
biết
hôm
đó
Ngài
rất
chú
ư
cách
phục
sức
đơn
sơ
của
tôi.
Tôi
nghĩ
rằng
tôi
được
nhà
Vua
lưu
ư
một
phần
do
trong
suốt
buổi
dạ
tiệc
chỉ
có
tôi
là
người
đàn
bà
Việt
Nam
duy
nhất
nói
tiếng
Pháp
và
theo
đúng
cung
cách
lễ
nghi
âu
tây
đối
với
Ngài".
Sau
lễ
cưới,
vua
Bảo
Đại
cùng
hoàng
hậu
Nam
Phương
dọn
về ở
tại
điện
Kiến
Trung
thuộc
khu
vực
cấm
thành.
Điện
nầy
xây
cất
từ
thời
vua
Khải
Định
nhưng
được
sửa
chữa
và
tân
trang
các
tiện
nghi
Tây
phương
vào
đầu
triều
vua
Bảo
Đại.
Tại
điện
Kiến
Trung,
Hoàng
hậu
Nam
Phương
đă
lần
lượt
hạ
sanh
5
người
con
gồm
có:
-Thái
tử
Bảo
Long,
sinh
ngày
4-1-1936
-Công
chúa
Phương
Mai,
sinh
ngày
1-8-1937
-Công
chúa
Phương
Liên,
sinh
ngày
3-11-1938
-Công
chúa
Phương
Dung,
sinh
ngày
5-2-1942
-Hoàng
tử
Bảo
Thắng,
sinh
ngày
9-12-1943
Thường
ngày,
ngoài
việc
chăm
sóc
dạy
dỗ
con
cái,
thỉnh
thoảng
hoàng
hậu
Nam
Phương
phải
cùng
các
quan
ở Bộ
Lễ
bàn
thảo
các
lễ
lạc
trong
cung
đ́nh,
lo
việc
cúng
giỗ
các
Tiên
đế
và
đi
vấn
an
sức
khỏe
các
bà
Tiên
cung
và
Hoàng
thái
hậu
Từ
Cung,
tức
mẹ
vua
Bảo
Đại.
Tóm
lại,
bà
rất
chu
toàn
bổn
phận
làm
dâu.
Ngoài
việc
quản
trị
nội
cung
như
đă
nói
trên
đây,
hoàng
hậu
Nam
Phương
c̣n
tham
gia
các
việc
xă
hội
và
từ
thiện.
Như
đi
thăm
trường
nữ
Trung
học
Đồng
Khánh
ở
đường
Jules
Ferry
(tức
Lê
Lợi
sau
nầy),
bà
thường
tiếp
xúc
với
các
Giáo
sư,
nhắc
nhở
họ
cố
gắng
làm
tṛn
thiên
chức
của
một
nhà
mô
phạm;
đi
thăm
Nữ
Công
Học
Hội
ở
đường
Khải
Định
(tức
đường
Nguyển
Huệ
ngày
nay).
Theo
lời
nữ
sĩ
Đạm
Phương
sau
nầy
kể
lại
th́
có
lần
Hoàng
hậu
Nam
Phương
bảo
bà
làm
đơn
xin
phép
Bộ
Giáo
Dục
đem
môn
nữ
công
gia
chánh
vào
học
đường.
Hàng
năm
bà
đều
tham
dự
các
buổi
phát
giải
thưởng
cho
các
học
sinh
giỏi
tổ
chức
tại
trung
tâm
Accueil
gần
nhà
ḍng
Cứu
Thế.
Ngày
nay,
không
ai
c̣n
lạ
lùng
khi
trông
thấy
quư
vị
đệ
nhất
phu
nhân
xuất
hiện
nơi
công
cộng
để
giúp
chồng
trong
việc
ngoại
giao,
nhưng
cách
đây
sáu
mươi
năm,
Hoàng
hậu
Nam
Phương
giúp
vua
Bảo
Đại
trong
việc
tiếp
kiến
các
nhà
ngoại
giao
là
một
điều
quư
hiếm.
Vào
thời
đó,
nhiều
người
ở
kinh
đô
Huế
đều
biết
trong
những
lần
vua
Bảo
Đại
tiếp
đón
các
quốc
khách
như
Thống
Chế
Tưởng
Giới
Thạch
của
Đài
Loan,
Quốc
Vương
Soupha
Vangvong
Lào
quốc
hoặc
Quốc
vương
Sihanouk
của
Cao
Mên
v.v
đều
có
sự
hiện
diện
của
hoàng
hậu
Nam
Phương.
Lần
vua
Bảo
Đại
tự
ḿnh
lái
xe
hơi
đi
thăm
Nam
Vang
cũng
có
mặt
Hoàng
hậu
tháp
tùng.
Chi
tiết
đáng
kể
nhất
là
việc
Hoàng
hậu
Nam
Phương
đă
đem
lại
ḥa
khí
giữa
các
chức
sắc
đạo
Thiên
Chúa
ở
Việt
Nam
với
Hoàng
tộc
nhà
Nguyễn.
V́
như
chúng
ta
đă
biết,
đạo
Thiên
Chúa
với
các
vị
vua
triều
Nguyễn
vốn
có
những
căng
thẳng
lịch
sử
th́
Nam
Phương
hoàng
hậu,
như
một
làn
gió
mát,
đă
thoa
dịu
sự
căng
thẳng
lịch
sử
tưởng
chừng
như
không
bao
giờ
thay
đổi.
Nhân
đây,
tưởng
cũng
nên
nhắc
lại
một
hành
động
chứng
tỏ
ḷng
thiết
tha
với
quê
hương
đất
nước
của
Hoàng
hậu
Nam
Phương
mà
chúng
tôi
mới
t́m
thấy
trong
tài
liệu
của
sử
gia
Pháp
Jean
Renaud
do
nhà
xuất
bản
Guy
Boussac
ấn
hành
năm
1949:
Số
là
sau
khi
quân
Pháp
dựa
vào
thế
lực
của
quân
Anh
quốc
để
gây
hấn
ở
miền
Nam
với
ư đồ
tái
chiếm
thuộc
địa
Việt
Nam.
(Xin
lưu
ư
bạn
đọc
lúc
cuộc
chiến
khởi
đầu
tại
Nam
phần
là
thuần
túy
giữa
thực
dân
Pháp
một
bên
và
một
bên
là
người
Việt
Nam
chống
lại
sự
đô
hộ
của
người
Pháp,
không
giống
thực
chất
cuộc
chiến
Quốc
Cộng
sau
nầy).
Lúc
đó
vua
Bảo
Đại
đă
từ
chức,
bà
Nam
Phương
đang
ở
tại
An
Định
cung
bên
bờ
sông
An
Cựu.
Đau ḷng trước thảm cảnh mà đồng bào miền Nam, quê hương của bà đang trực tiếp gánh chịu, cựu Hoàng hậu Nam Phương đă gởi một Thông điệp (Message) cho bạn bè ở Á châu yêu cầu họ lên tiếng tố cáo hành động xâm lăng của thực dân Pháp với lời lẽ như sau:
"Kể từ tháng 3 năm 1945, nước Việt Nam đă thoát khỏi sự đô hộ của người Pháp nhưng v́ ḷng tham của một thiểu số thực dân Pháp với sự tiếp tay của quân đội Hoàng gia Anh nên hiện nay máu của nhân dân Việt Nam lại tiếp tục chảy trên mănh đất vốn đă có quá nhiều đau khổ. Hành động nầy của thực dân Pháp là trái với chủ trương của Đồng Minh mà nước Pháp lại là một thành viên. Vậy tôi tha thiết yêu cầu những ai đă từng đau khổ v́ chiến tranh hăy bày tỏ thái độ và hành động để giúp chúng tôi chấm dứt chiến tranh đang ngày đêm tàn phá đất nước tôi.
Thay mặt cho hàng chục triệu phụ nữ Việt Nam, tôi thỉnh cầu tất cả bạn bè của tôi và bạn bè của nước Việt Nam hăy bênh vực cho tự do. Xin các chính phủ của khối tự do sớm can thiệp để kiến tạo một nền ḥa b́nh công minh và chân chính và xin quư vị nhận nơi đây ḷng biết ơn sâu xa của tất cả đồng bào của chúng tôi".
Kư tên:
Bà Vĩnh Thụy
(tức Hoàng hậu Nam Phương.)
Trong một dịp tiếp xúc riêng tư, một người Việt Nam trong ngành ngoại giao trước năm 1975 hiện ở Pháp nói với chúng tôi rằng bức thông điệp trên đây đă được bà Nam Phương gởi đến Tổng Thống Truman của Hiệp Chủng Quốc vào đầu năm 1946 để nhờ can thiệp. Tuy nhiên, đối với một tin tức có tính cách lịch sử nhưng v́ không được tận mắt nh́n thấy trên giấy trắng mực đen nên tôi xin ghi lại đây với tất cả sự dè dặt thường lệ.
Bà Hoàng hậu cuối cùng của triều Nguyễn đă trút hơi thở cuối cùng tại làng Chabrignac, một vùng quê thuộc miền Bắc nước Pháp theo như lời thuật lại sau đây:
Ngày 14 tháng 9 năm 1963, vào khoảng 5 giờ chiều, cựu hoàng hậu Nam Phương cảm thấy mệt bèn cho người nhà đi mời Bác sỹ đến thăm mạch. Sau khi chẩn khám, Bác sĩ cho biết bà bị viêm họng nhẹ, chỉ uống thuốc vài hôm là khỏi. Nhưng không dè, Bác sĩ vừa rời khỏi nhà chừng vài tiếng đồng hồ th́ bà cảm thấy khó thở. Người hầu bà bèn nhờ một người Pháp hàng xóm đi mời một Bác sĩ khác, nhưng người Bác sĩ thứ hai chưa đến kịp th́ cựu Hoàng hậu Nam Phương đă êm ái ĺa đời ngay trong đêm đó khi vừa tṛn 49 tuổi. Ngoài hai người giúp việc trong nhà, không có một người ruột thịt nào có mặt bên cạnh bà trong giờ phút lâm chung, v́ các con bà đều ở tận Paris để làm việc và đi học.
Đám tang của bà Hoàng hậu Viêt Nam lưu vong được tổ chức một cách sơ sài lặng lẽ như những năm tháng cuối đời của bà. Hôm đưa đám, ngoài hai Hoàng tử và ba Công chúa đi bên cạnh quan tài của mẹ không có một người bà con nào khác. Về phía quan chức Pháp th́ chỉ có ông quan đầu Tỉnh Brive la Gaillarde và ông Xă Trưởng Chabrignac.
Trong suốt thời gian tang lễ, cựu Hoàng Bảo Đại cũng không có mặt mà sau nầy, kẻ viết bài nầy trong thời gian ở Pháp được nghe kể lại th́ khi hay tin mẹ chết, công chúa Phương Liên tức tốc đánh điện tín báo tin cho cựu Hoàng nhưng gặp lúc cựu Hoàng vắng nhà v́ bận đi chơi xa với bà Mộng Điệp, v́ vậy mà cựu Hoàng Bảo Đại không hay biết ǵ nên đă vắng mặt trong ngày đám tang của một người mà có thời đă cùng ông đầu ấp tay gối. Sự kiện đó đă gây sự hiểu lầm khiến về sau các Hoàng tử và Công chúa đă ôm ḷng oán hận người cha mà họ nghĩ là một người chồng không trọn nghĩa thủy chung!
Trong lần trở lại Pháp vào tháng 4 năm 1999, do đề nghị của một người bạn thường giao thiệp với Hoàng tử Bảo Long, từ Paris tôi theo người bạn đi về làng Chabrignac, cách tỉnh Brive la Gaillarde ba mươi cây số để viếng mộ Hoàng Hậu Nam Phương.
Gió chiều nghĩa trang lồng lộng thổi, trước mắt tôi là một ngôi mộ đơn sơ với tấm bia đá hai mặt ghi hai hàng chữ bằng hai thứ tiếng khác nhau, mặt trước viết chữ Hán, mặt sau viết chữ Pháp như dưới đây:
Bia chữ Hán: ĐẠI NAM NAM PHƯƠNG HOÀNG HẬU CHI MỘ, có nghĩa là:
"Mộ phần của bà Hoàng hậu nước Đại Nam là Nam Phương".
Bia chữ Pháp: ICI REPOSE L'IMPÉRATRICE D'ANNAM NÉE MARIE THÉRÈSE NGUYEN HUU THI LAN, có nghĩa là: "Đây là nơi an nghỉ của bà Hoàng hậu Việt Nam tên là Marie Thérèse Nguyễn Hữu Thị Lan".
Tôi lặng nh́n ngôi mộ với những cành hoa đă úa vàng lăn lóc đó đây, ḷng bồi hồi nhớ lại hơn năm mươi năm trước, từ nhà tôi đi dọc theo bờ sông An Cựu, mỗi khi đi ngang cung An Định tôi ngẩng nh́n lên bao-lơn, nhiều lần tôi bắt gặp Hoàng hậu Nam phương đang tựa lưng vào tường, mắt đăm đăm nh́n đám lục b́nh trôi lờ lững giữa gịng sông. Tự nhiên ḷng tôi se lại, thương tiếc bà Hoàng hậu của kinh đô Huế thuở nào và buồn cho chính thân tôi, một thời thơ ấu nay đă đi qua! Thuở ấy, có một đôi lần tôi đứng xếp hàng trong hàng ngũ học sinh Tiểu học để đón chào Hoàng hậu. Chúng tôi, với nét mặt rạng rỡ tay cầm cờ vàng phất lia lịa mỗi khi Hoàng hậu xuất hiện và hướng mắt về phía đám nhóc con Tiểu học. Than ôi! Ngày ấy nay c̣n đâu?
Tôi kính dâng lên hương linh Hoàng hậu Nam Phương những hàng chữ thô thiển nầy và xin Hoàng hậu chứng giám cho ḷng kính trọng vô vàn của người viết khi ghi lại những chi tiết về cuộc đời trong sáng của bà.
Tháng 9 năm 2000. Kỷ niệm 37 năm ngày mất của Hoàng hậu Nam Phương
Tôn Thất An Cựu
Tài liệu tham khảo:
- La Famille d'Annam của Nguyễn Tiến Lăng
- Le Dragon d'Annam của Bảo Đại
- Souverains et Notabilités củaJean Renaud
- Les Derniers Jours De L'Empire d'Annam của Daniel Grandclément
|
|
"Hồng
Nhan Cô Đơn"
Hoàng Hậu
Nam Phương
Lúc Cuối
Đời.
(Nov 30,2007) -
* Hoa hậu
Đông Dương
Marie
Thérèse
Nguyễn Hữu
Thị Lan, tức
Hoàng hậu
Nam Phương
Hồi c̣n rất
nhỏ (1952)
chúng tôi
(người Viết)
theo học tại
trường Trung
Học Phương
Mai, một
trường Trung
Học Công Lập
đầu tiên của
Việt Nam tại
Dalat.
Trường nầy,
theo biến cố
lịch sử đă
lần lượt đổi
tên thành
trường Quang
Trung rồi kế
tiếp là
trường Nữ
Trung Học
Bùi Thị
Xuân. Một
hôm người
bạn học cùng
lớp là Lê
Văn Lộc và
người cậu
của anh, sau
nầy là nhà
văn Bữu Ấn.
Hai anh bạn
học nầy là
người xứ Huế
lại có liên
hệ đến Hoàng
Tộc nên cứ
nằng nặc rủ
tôi đi xem
mả ông
Nguyễn Hữu
Hào bởi v́
công chúa
Phương Mai
là cháu
ngoại của
ông Hào. Lê
Văn Lộc khi
lớn lên được
nhiều người
biết đến tên
từ trước năm
1975, đó là
nhạc sĩ quá
cố tên
Phương của
cặp nghệ sĩ
Lê Uyên
Phương.
Mộ Ông Bà
Nguyễn Hữu
Hào nằm về
phía Bắc
thác Cam Ly
trên một
ngọn đồi rất
cao, thoáng
mát với
quanh năm
gió lùa về
từ những
rừng thông
cao chất
ngất rất ư
thanh thản.
Từ chân đồi
đến phần mộ
trên đỉnh
đồi cao phải
leo lên hơn
500 bực tam
cấp. Phần mộ
Ông Bà
Nguyễn Hữu
Hào, thời
đó, chỉ là
hai khối xi
măng rất cao
nằm song
song cạnh
nhau trong
một nhà mồ
rộng thênh
thang đầy
gió lộng và
chỉ có vậy
thôi, thời
đó, chúng
tôi không
thấy có ǵ
đặc biệt
xung quanh.
Đi lên rồi
đi xuống gần
ngàn bực cấp
đôi chân mỏi
đến ră rời!
Nhà tỷ phú
Nguyễn Hữu
Hào, một đại
điền chủ ở
G̣ Công, một
trong những
người giàu
có nhất nh́
ở miền Nam
thời Pháp
Thuộc. Tại
Sàig̣n ngày
nay vẫn c̣n
một nhà thờ
mang tên
người bỏ
tiền ra xây
cất đó là
Nhà Thờ
Huyện Sĩ.
Ông Huyện Sĩ
có tên là Lê
Phát Đạt và
cũng là
người anh vợ
của ông
Nguyễn Hữu
Hào. Nhà tỷ
phú Nguyễn
Hữu Hào có
một người
con gái rất
xinh đẹp là
cô Nguyễn
Hữu Thị Lan
sinh năm
1914. Cô Lan
xinh đẹp đó
được Ba Mẹ
gửi sang
Pháp năm 12
tuổi và theo
học trường
Trung Học
Couvent Des
Oiseaux
(Paris -
Pháp). Cô
Lan nổi
tiếng xinh
đẹp với ba
lần liên
tiếp đoạt
vương miện
Hoa Hậu Đông
Dương. Cô
Lan đỗ Tú
Tài Toàn
phần vào năm
1932 khi vừa
đúng 18
tuổi.
Theo chuyến
tàu của hăng
Messagerie
Maritime trở
về nước từ
Marseille
(Pháp) đến
Cap Saint
Jacque (Vũng
Tàu VN).
Suốt hơn
một
tháng
lênh
đênh
trên
biển, cô
Marie
Thérèse
Nguyễn
Hữu Thị
Lan chỉ
từ xa xa
nh́n
được
thiên
nhan của
vị vua
nước
Việt
Nam,
thời đó,
rất đẹp
trai và
c̣n rất
trẻ, chỉ
mới 20
tuổi.
Hoàng Đế
Bảo Đại
trở về
Việt Nam
cùng
trên một
chuyến
tàu.
Về Việt
Nam được
ít lâu
và khi
vua Bảo
Đại lên
nghĩ mát
tại
Dalat và
bởi sự
giàn xếp
của vị
Toàn
Quyền
Pháp
Pasquier
và viên
Đốc Lư
Darle
(Thị
Trưởng)
Dalat.
Tại
khách
sạn
Langbian
Palace ,
Cô Marie
Thérèse
Nguyễn
Hữu Thị
Lan được
giới
thiệu
đến vị
Hoàng Đế
đang c̣n
độc thân
Bảo Đại.
Cựu
Hoàng
Bảo Đại
viết
trong
cuốn hồi
kư mang
tên Le
Dragon
D'Annam
(Con
Rồng
Việt Nam
) ở
trang 63
ông viết
(Tiếng
Pháp):
"... Dans
les
salons
du
Langbian
Palace,
me
présente
une
juene
fille...
Elle
vient de
terminer
se
études
au
Couvent
Des
Oiseaux,
en
France .
Elle a
dix huit
ans..." (Tại
pḥng
khánh
tiết
Khách
sạn
Palace,
Tôi được
giới
thiệu
với một
thiếu nữ
c̣n rất
trẻ, mới
18 tuổi,
vừa hoàn
tất việc
học từ
trường
Couvent
Des
Oiseaux
ở
Pháp...)
Nhờ theo
học một
trường
thuộc
nhà
Ḍng,
được các
nữ tu
chỉ dạy
các lễ
nghi Tây
Phương
đối với
Vua Chúa
nên hôm
đó, lúc
vừa diện
kiến Bảo
Đại,
Nguyện
Hữu Thị
Lan đă
quỳ gối
và cuối
đầu sát
mặt đất
để tỏ
ḷng tôn
kính nhà
Vua. Lẽ
tất
nhiên,
một vị
vua trẻ
tuổi và
hào hoa
như vua
Bảo Đại
th́ làm
sao
không
thể
không
xiu ḷng
trước
sắc đẹp
mỹ miều
của
Nguyễn
Hữu Thị
Lan. Và
chuyện
sẽ đến
đă đến.
Bảo Đại
say mê
Nguyễn
Hữu Thị
Lan và
khi Bảo
Đại hỏi
cưới th́
gia đ́nh
Ông
Nguyễn
Hữu Hào
ra điều
kiện:
(1)
Nguyễn
Hữu
Thị Lan
phải
được
tấn
phong
Hoàng
Hậu
ngay
trong
ngày
cưới.
(2) Được giữ nguyên đạo Công Giáo, và các con khi sinh ra phải được rửa tội theo luật Công Giáo và giữ đạo.
(3) Riêng Bảo Đại th́ vẫn giữ đạo cũ là Phật Giáo.
(4) Phải được Ṭa Thánh La Mă cho phép đặc biệt hai người lấy nhau và giử hai tôn giáo khác nhau.
Bởi vậy cuộc hôn nhân giữa Bảo Đại và Nguyễn Hữu Thị Lan gặp phải rất nhiều phản đối của Triều Đ́nh v́ đa số người trong Hoàng Tộc, thời đó, đều theo Phật Giáo.
Một lần, trước Hoàng Tộc Vua Bảo Đại nói: "Trẫm cưới vợ cho Trẫm đâu phải cưới vợ cho cụ Tôn Thất Hân và Triều Đ́nh" (Đại Lăo rất uy quyền của Triều Đ́nh Huế thời đó là Cụ Tôn Thất Hân: Viện Trưởng Viện Cơ Mật kiêm Thượng Thư Bộ H́nh (Bộ Tư Pháp) là người chống đối quyết liệt nhất khi Bảo Đại quyết định thành hôn với Nguyễn Hữu Thị Lan một người theo Thiên Chúa Giáo).
Người con gái đến từ Phương Nam mang theo cái hương thơm Miền Nam đă quyết định bước qua ngưỡng cửa hoàng cung, vào Cấm Thành. Và do t́nh yêu gắn liền với định mệnh, một định mệnh không khỏi trớ trêu, vào buổi sáng mùa Xuân đó, cả một cuộc đời mới đă mở ra. Bỗng chốc cô trở thành Hoàng Hậu của cả nước. Từ nay không c̣n ai nhắc đến cái tên Marie Thérèse Nguyễn Hữu Thị Lan nữa. Cô là Nam Phương Hoàng Hậu. Ḷng chất đầy cảm xúc suốt hành tŕnh từ Nam ra Huế, chen lẩn lo âu và sung sướng trong niềm hân hoan không tả xiết, mỉm cười chấp nhận những ǵ sắp xảy ra cho ḿnh.
Lần đầu tiên trong triều Đ́nh Huế, có một phụ nữ xuất hiện giữa Triều Đ́nh. Bảo Đại giải thích thêm về hai chữ Nam Phương như sau: "Tôi chọn tên trị v́ cho bà Hoàng Hậu mới Nam Phương có nghĩa là hương thơm của Miền Nam (Parfume du Sud) và Tôi cũng ra một chỉ dụ cho phép Bà được phục sức màu Vàng - Màu dành riêng cho Hoàng Đế".
Đám cưới của vị thiếu quân hào hoa Bảo Đại lúc 21 tuổi và một nữ lưu tràn trề hương sắc miền Nam mới lên 19 tuổi đă diễn ra tại Huế ngày 23 tháng 4 năm 1934, trước sự hiện diện của đ́nh thần và đại diện nước Pháp tại Điện Cần Chánh. Triều đ́nh đứng thành hàng dọc theo tấm thảm hai màu Vàng và Đỏ dành riêng cho Hoàng Đế.
Bà Nam Phương, mặc áo thụng. Chân đi hài mũi cong, đầu đội vương miện đính 9 con Phượng bằng vàng thật và nhiều ngọc ngà châu báu óng ánh. Bà Nam Phương đi dến giữa tấm thảm, cả Triều Đ́nh cúi rập đầu vái chào. Với một vẽ đẹp lộng lẫy, Bà đi thẳng vào pḥng lớn giữa lúc nhà Vua đang ngồi trên ngai vàng. Sau đó, Hoàng Đế và Hoàng Hậu sánh vai bước đi trong tiếng nhạc mừng qua Tử Cấm Thành và vào Điện Kiến Trung, nơi ở và làm việc của Hoàng Đế.
Ngay ngày hôm đó Nguyễn Hữu Thị Lan được tấn phong làm Hoàng Hậu với danh hiệu Nam Phương.
Sự kiện Nguyễn Hữu Thị Lan được tấn phong làm Hoàng Hậu ngay sau khi cưới là một biệt lệ đối với các bà vợ Vua triều Nguyễn. V́ 12 đời vua nhà Nguyễn trước Bảo Đại, các bà vợ Vua chỉ được phong tước Vương Phi và đến khi chết mới được truy phong Hoàng Hậu.
Lần đầu tiên, trong hoàng cung triều đ́nh nhà Nguyễn, vóc dáng một người phụ nữ uy nghi, đoan trang đem lại những nét đổi mới trong sinh hoạt cung đ́nh: Giản dị hóa lễ nghi, giản dị hóa những tương quan giao tiếp giữa bầy tôi và chủ, tư tưởng phóng khoáng, ngay thẳng, ghét những xun xoe xu nịnh, những lời đàm tấu. Nam Phương Hoàng Hậu là người phụ nữ Việt Nam đầu tiên cùng vua tiếp đón các nguyên thủ quốc gia khác trong vai tṛ đệ nhật phu nhân như thời đại nầy.
Toàn Quyền Decoux đă hết lời khen ngợi bà Nam Phương là người đức hạnh, nề nếp, một sự tổng hợp hai nền văn hoá Đông Tây.
Đêm 4 tháng 1 năm 1936, người dân Huế nghe những tiếng súng bắn mừng, báo tin Nam Phương đă hạ sanh, và lờ mờ sáng lại một lần nữa 7 tiếng súng thần công làm lay động cả Hoàng Thành, báo hiệu Nam Phương đă sanh ra một hoàng tử. Người đó chính là Đông Cung Thái Tử Bảo Long.
Hoàng Hậu Nam Phương và Vua Bảo Đại có tất cả 5 người con:
- Thái Tử Bảo Long (4/01/1936)
- Công Chúa Phương Mai (01/08/1937)
- Công Chúa Phương Liên (03/11/1938)
- Công Chúa Phương Dung (05/02/1942)
- Hoàng Tử Bảo Thắng (09/12/1943) .
Sau biến cố lịch sử tháng 8 năm 1945. Bảo Đại thoái vị và một thời gian sau trong bối cảnh nhà Nguyễn suy vong, Bảo Đại càng ngày càng mất hết quyền lực, rồi th́ danh sách những người đẹp lăng nhăng với Bảo Đại thêm dài: Mộng Điệp, Lư Lệ Hà, Hoàng Tiếu Lang (Jenny Woong).
Thời gian sau là Phi Ánh, Vicky, Clément, Monique Baudo...
Cứ thế, Bà Nam Phương ẩn nhẩn trong cô đơn chịu đ̣n một ḿnh theo cái cách của một bậc mẫu nghi thiên hạ được ăn học, có nhân cách. Để rồi cuối cùng Bà Nam Phương tự chọn con đường của ḿnh là phải đi xa, giả từ vinh hoa phú qúy và nhất là chấp nhận sự quên lăng của Hoàng Thượng.
V́ vậy, kể từ năm 1950 ḍng họ Nguyễn và Bảo Đại kể như không c̣n trong mắt bà nữa.
Năm 1950, Bà quyết định mang các con sang Pháp sống ở Paris , phần lo chuyện học hành cho các con, phần tránh xa những nhớp nhúa của dư luận.
Đến năm 1958, để tránh mặt gia đ́nh, người quen và báo chí Bà Nam Phương mua lại một khu nhà của dân quư tộc tại một nơi có địa danh là làng Chabrignac thuộc Tỉnh Corrèze nằm cách xa Paris 500km về phía Nam. Một lâu đài có 32 buồng, 4 pḥng khách và 7 pḥng tắm tọa lạc trên một khu đất rộng 160 mẫu có tên là Trang Trại La Perche (Domain De La Perche). Bà sống ở nơi nầy trong yên ắng và đơn độc. Các con của Bà học hành và làm việc ở xa, thỉnh thoảng mới về thăm Bà. Riêng cựu hoàng Bảo Đại th́ ít khi về thăm bà ở nơi nầy. Dân ở trong làng nói rằng vài lần Bảo Đại có ghé thăm nhưng mới nghe xe ông về th́ thoắt một chốc xe ông đă lại quay đi!
Có dư luận cho rằng Bà Nam Phương bị bệnh ngứa nặng và lăng tai nên Bảo Đại không thích gần gũi!
Bà Nam Phương với tháng ngày c̣n lại tại Chabrignac trong cô đơn đă từng bước, từng bước đi đến chỗ để về! Mỗi ngày, mỗi năm tháng, cứ héo ṃn như cái cây không có nước, cứ ủ rủ cho đến lúc tàn lụi. Ngày một ngày hai, mỗi ngày vẫn phải chạm trán với cái sống thực bên ngoài và nỗi cô đơn ở bên trong. Nỗi cô đơn từ mọi phía. Nỗi cô đơn cả đời. Sức khoẻ th́ càng ngày càng suy yếu về bịnh suyễn và tim. Tháng ngày vẫn trôi qua trong niềm hy vọng cứ dần dần tan bởi những câu hỏi về cuộc đời, về cớ sự đa đoan, về t́nh người và cuối cùng là t́nh vợ chồng!
Một lần, sau chuyến đi chơi về, Bà thấy đau ở cổ. Bác Sĩ đến khám bệnh nói Bà bị viêm cổ họng nhẹ. Không ngờ sau đó bà bị khó thở. Hai người giúp việc vội chạy đi t́m bác sĩ ở làng bên, cách mươi cây số và khi bác sĩ chưa đến th́ Bà Nam Phương càng lúc càng khó thở hơn và trái tim của Bà đă ngừng đập ở tuổi đời mới có 49. Đó là ngày 14 Tháng 9 Năm 1963!
Theo Tôn Thất An Cựu viết trong Đặc San "Huế" th́ đám tang của Bà Hoàng Hậu Việt Nam lưu vong được tổ chức một cách rất sơ sài.
Hôm đưa đám, ngoài hai Hoàng Tử và ba Công Chúa đi bên cạnh quan tài mẹ không có một người bà con nào khác và Cựu Hoàng Băo Đại cũng không có mặt. Bởi v́ khi hay tin mẹ chết Công Chúa Phương Liên tức tốc đánh điện báo tin cho Cựu Hoàng nhưng gặp lúc Cựu Hoàng đang đi chơi xa với Bà Mộng Điệp v́ vậy nên không hay biết ǵ và đă vắng mặt.
Nếu xưa, khi đặt chân vào làm dâu trong triều đ́nh nhà Nguyễn, với một đám cưới trọng thể, uy nghiêm dưới sự chứng kiến của tất cả quần thần văn vơ th́ trong giờ phút lâm chung, ngoài những người giúp việc, bên cạnh bà không có một người thân. Đám tang thưa thớt, vắng vẽ, không có tiếng khóc, không lời ai điếu. Báo chí Việt Nam tới hàng chục năm sau vẫn không biết Bà Nam Phương Hoàng Hậu cuối cùng của triều Nguyễn mất bao giờ!
Mộ của Bà Nam Phương rất đơn sơ, trên phần mộ dựng một tấm bia nhỏ quen thuộc của người b́nh dân Việt Nam . Hai mặt bia có khắc chữ Hán và chữ Pháp. Mặt trước khắc chữ Hán "Đại Nam Nam Phương Hoàng Hậu Chi Lăng" (Lăng Mộ của Hoàng Hậu Nam Phương Nước Đại Nam ).
Mặt sau chữ Pháp: "Ici Repose L'Impératrice D'Annam Née Marie Thérèse Nguyễn Hữu ThịLan" (Đây Là Nơi An Nghĩ Của Hoàng Hậu An Nam, Nhũ Danh Marie Thérèse Nguyễn Hữu Thị Lan)!
* Nguyễn Tấn Lai - 11/10/2007
|
|
|